โครงการวิจัย

การฟื้นฟูทรัพยากรหอยชักตีน (Strombus canarium (Linaeus, 1758)) โดยชุมชนประมง กรณีศึกษาจังหวัดตรัง

Dog conch (Strombus canarium (Linnaeus, 1758)) resource enhancement by fishery community: a case study in Trang province

รายละเอียดโครงการ

ปีงบประมาณ 2563
หน่วยงานเจ้าของโครงการ
ลักษณะโครงการ โครงการใหม่
ประเภทโครงการ โครงการชุด
ประเภทงานวิจัย โครงการวิจัยและพัฒนา
วันที่เริ่มโครงการวิจัย (พ.ศ.) 1 ตุลาคม 2562
วันที่สิ้นสุดโครงการวิจัย (พ.ศ.) 30 กันยายน 2563
วันที่ได้รับทุนวิจัย (พ.ศ.) 15 มิถุนายน 2563
ประเภททุนวิจัย ทุน สวก.
สถานะโครงการ สิ้นสุดโครงการ(ส่งผลผลิตเรียบร้อยแล้ว)
เลขที่สัญญาPRP6305032070
เป็นโครงการวิจัยที่ใช้ในการจบการศึกษา ไม่ใช่
เป็นโครงการวิจัยรับใช้สังคม ไม่ใช่
บทคัดย่อโครงการ บทคัดย่อ หอยชักตีน (Strombus canarium Linnaeus, 1758) เป็นสัตว์น้ำที่มีความสำคัญทางด้าน เศรษฐกิจชนิดหนึ่ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งต่อชาวประมงขนาดเล็ก เนื่องจากหอยชักตีนราคาค่อนข้างสูง และมีความต้องการของผู้บริโภคมาก ดังนั้นจึงทำการศึกษาการฟื้นฟูทรัพยากรหอยชักตีน เพื่อเพิ่ม ทรัพยากรหอยชักตีนในแหล่งน้ำธรรมชาติ และยังเป็นการใช้ศักยภาพจากพื้นที่แหล่งหญ้าทะเลให้เกิด ประโยชน์สูงสุด ผลการศึกษาพบว่าการฟื้นฟูหอยชักตีนด้วยการเพาะฟักแล้วนำลูกหอยไปปล่อย บริเวณแหล่งหญ้าทะเลส่งผลให้มีหอยชักตีนเพิ่มขึ้น อีกทั้งชุมชนมีความต้องการให้ดำเนินโครงการฯ ในพื้นที่ และยังพร้อมที่จะเข้าร่วมโครงการฯ การศึกษาครั้งนี้แบ่งออกเป็น 2 ส่วน ประกอบด้วย 1) การศึกษาผลผลิตของหอยชักตีนจากการฟื้นฟู และ 2) การศึกษาแนวทางการฟื้นฟูทรัพยากร หอยชักตีนบริเวณแหล่งหญ้าทะเลโดยชุมชน โดยมีรายละเอียดดังนี้ ผลผลิตของหอยชักตีนจากการฟื้นฟูทรัพยากรโดยการปล่อยลูกหอย ดำเนินการในอ่าวบุญคง ต.ไม้ฝาด อ.สิเกา จ.ตรัง ดำเนินการระหว่างเดือนกรกฎาคม พ.ศ.2563 ถึงเมษายน พ.ศ.2564 เก็บข้อมูลจำนวน ขนาดหอย คุณภาพน้ำ คุณภาพดิน ชนิดของแพลงก์ตอน ปริมาณของแพลงก์ตอน และสัตว์หน้าดิน โดยปล่อยลูกหอยระยะ veliger ในเดือนสิงหาคม ถึงพฤศจิกายน พ.ศ.2563 จำนวน 83.2, 5.4, 5.1 และ 8.2 ล้านตัว พบว่าผลผลิตหอยชักตีนหลังจากการฟื้นฟูมีจำนวนเพิ่มขึ้น โดยผลผลิตหอยก่อนการปล่อยลูกหอยชักตีน พบหอยในธรรมชาติมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น ตั้งแต่เดือนกันยายน ตุลาคม และพฤศจิกายน 2563 จำนวน 13, 25 และ 29 ตัวตามลำดับ หอยที่พบมีขนาดกลาง มีความยาวเปลือกเท่ากับ 60.2+5.2, 57.9+5.1 และ 58.7+5.3 มิลลิเมตร ตามลำดับ และจำนวนหอย ลดลงในเดือนธันวาคม 2563 จำนวน 7 ตัว ต่อมาในเดือนมกราคม ถึงมีนาคม พ.ศ.2564 พบหอย จำนวนคงที่ (47, 26 และ 37 ตัว ตามลำดับ) เป็นหอยขนาดใหญ่ความยาวเปลือกเท่ากับ 60.9+4.9, 61.6+5.0 และ 61.4+4.9 มิลลิเมตร ตามลำดับ ซึ่งประชากรหอยที่เกิดขึ้นน่าจะเป็นผลผลิตจากลูกหอย ที่ปล่อยในเดือนสิงหาคม 2563 ซง่ึที่มีอายุ 4-5 เดือน ส่วนในเดือนเมษายน พ.ศ.2564 พบหอยชักตีน ที่เกิดจากธรรมชาติชุดใหม่ จำนวน 35 ตัว เป็นหอยขนาดเล็กความยาวเปลือก 48.9±14.0 มิลลิเมตร ปัจจัยที่ส่งผลต่อจำนวนหอยชักตีน ได้แก่ ลักษณะของดินท้องน้ำ โดยหากเป็นดินที่มีสัดส่วนของ ทรายมากจะพบหอยจำนวนมาก แต่หากเป็นดินแป้งมากจะพบหอยจำนวนน้อย (correlation = 0.275 และ -0.310; p<0.01) แนวทางการฟื้นฟูทรัพยากรหอยชักตีน โดยชุมชนประมง แบ่งการดำเนินการออกเป็น 2 ส่วน ประกอบด้วย 1) การศึกษาความต้องการโครงการฟื้นฟูทรัพยากรหอยชักตีนโดยชุมชนของชาวประมง ศึกษาด้วยแบบสัมภาษณ์ สัมภาษณ์ชาวประมง และผู้มีส่วนได้ส่วนเสียกับการฟื้นฟูทรัพยากรหอยชักตีน โดยชุมชน จำนวน 140 ราย จำนวน 1 ครั้ง ใน 4 พื้นที่ที่มีแหล่งหญ้าทะเล ประกอบด้วย บ้านแหลมไทร บ้านทุ่งทอง ต.เขาไม้แก้ว บ้านปากเมง ต.ไม้ฝาด อ.สิเกา และบ้านมดตะนอย ต.เกาะลิบง อ.กันตัง จ.ตรัง ผลการศึกษาพบว่าชาวประมงเห็นด้วยกับโครงการฟื้นฟูทรัพยากรหอยชักตีนโดยชุมชนในระดับ ค สูงมาก ( = 4.58 จากคะแนนเต็ม 5) โดยเฉพาะการเข้าไปใช้ประโยชน์ ( =4.65) ความต้องการให้มี โครงการฯ ( = 4.60) และการเข้าร่วมดำเนินการโครงการ ( =4.50) ในการดำเนินการชุมชนต้องการ มีส่วนร่วมในการบริหารโครงการอยู่ในระดับสูงมาก ( =4.35) โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านการรับ ผลประโยชน์ ( =4.42) ด้านการมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ ( =4.37) ด้านการมีส่วนร่วมในการ ประเมินผล ( = 4.28) และด้านการมีส่วนร่วมในการดำเนินกิจกรรม ( =4.26) ปัจจุบันมีการเข้าไปใช้ ประโยชน์หญ้าทะเล และหอยชักตีนในระดับสูง ( = 3.75) ในการดำเนินการชุมชนต้องการมีส่วนร่วม ในการบริหารโครงการอยู่ในระดับสูงมาก ( = 4.35) โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านการรับผลประโยชน์ ( =4.42) ด้านการมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ ( =4.37) ด้านการมีส่วนร่วมในการประเมินผล ( = 4.28) และด้านการมีส่วนร่วมในการดำเนินกิจกรรม ( =4.26) ปัจจุบันมีการเข้าไปใช้ประโยชน์ หญ้าทะเล และหอยชักตีนในระดับสูง ( = 3.75) 2) และแนวทางการดำเนินการฟื้นฟูทรัพยากร หอยชักตีนในทะเลโดยชุมชนประมง ดำเนินการศึกษาโดยการจัดประชุมกลุ่มชาวประมง จำนวน 4 กลุ่ม กลุ่มละ 1 ครั้ง โดยแต่ละชุมชนได้กำหนดสมาชิกที่จะเข้ามาดำเนินการในแต่ละกลุ่ม การกำหนดพื้นที่ ดำเนินโครงการฯ การกำหนดการดูแลรักษา และดำเนินการฟื้นฟูทรัพยากรหอยชักตีน การกำหนดการ เข้าเก็บเกี่ยวผลผลิตหอยชักตีน การดำเนินการโครงการฯ ควรจัดตั้งศูนย์การเรียนรู้เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพ ในการดำเนินการ การดำเนินการฟื้นฟูหอยชักตีนต้องคำนึงถึง 1) เดือนที่เหมาะสมในการปล่อยลูกหอยชักตีน 2) จำนวนลูกหอยชักตีนที่ปล่อย 3) ระยะของลูกหอยชักตีนที่นำไปปล่อยซึ่งขึ้นอยู่กับศักยภาพของ ผู้ดำเนินการ 4) พื้นที่ที่เหมาะสมในการดำเนินคือ แหล่งหญ้าทะเล 5) ช่วงเวลาที่ปล่อยลูกหอยชักตีน ควรเป็นช่วงน้ำตาย นอกจากนี้แล้วการวิจัยด้านการฟื้นฟูทรัพยากรสัตว์น้ำต้องดำเนินการศึกษา มากกว่า 1 ปี และต้องศึกษาหลักฐานที่ยืนยันผลการดำเนินการ เช่น การศึกษาสารพันธุกรรม สุดท้าย การดำเนินโครงการฟื้นฟูทรัพยากรหอยชักตีนโดยชุมชนประมงต้องทำการศึกษาเพิ่มเติมถึงกระบวนการ ดำเนินการในด้านต่าง ๆ ในพื้นที่จริง หรือการทำโครงการนำร่องด้วยกระบวนการจัดการเรียนรู้ร่วมกัน (knowledge management) ของชุมชนเพื่อให้โครงการสามารถดำเนินการได้อย่างมีประสิทธิภาพ คำสำคัญ: หอยชักตีน, การฟื้นฟูทรัพยากร, ชุมชนประมง, จังหวัดตรัง
รายละเอียดการนำไปใช้งาน
เอกสาร Final Paper(s)
  • -

ทีมวิจัย

หัวหน้าโครงการ
ที่ นักวิจัย หน่วยงาน ตำแหน่งในทีม การมีส่วนร่วม (%)
1รศ.ดร. ธงชัย นิติรัฐสุวรรณคณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีการประมง ราชมงคลศรีวิชัย วิทยาเขตตรังหัวหน้าโครงการ100