โครงการวิจัย

ก าจัดโรคการศึกษาปัจจัยที่มีผลต่อการแพร่ระบาดของโรคพืชที่สาคัญต่อผลผลิตส้มจุก

(Citrus reticulate Blanco) และแนวทางในการป้องกันกาจัดโรค

ชัยสิทธิ์ ปรีชา1 พรศิลป์ สีเผือก2 และอรพิน รัตนสุภา1

บทคัดย่อ

ส้มจุก (Neck orange: Citrus reticulate Blanco) เป็นส้มพันธุ์พื้นเมืองอยู่ในเขตภาคใต้

ตอนล่างของประเทศไทย จัดอยู่ในกลุ่มแมนดาริน มีลักษณะเฉพาะตัวที่แตกต่างจากส้มอื่น คือ บริเวณ

ขั้วผลมีปุ่มยื่นออกมาคล้ายจุกภาษาท้องถิ่นทางภาคใต้เรียกว่า“ส้มแป้นหัวจุก”มีแหล่งปลูกดั้งเดิมอยู่ที่

อาเภอจะนะ จังหวัดสงขลา ซึ่งปัจจุบันการผลิตส้มจุกประสบปัญหาพื้นที่ปลูกลดลง สวนส้มเสื่อม

โทรม การศึกษาการแพร่ระบาดความสัมพันธ์ ระหว่างสภาพแวดล้อมกับระดับความรุนแรงของโรค

สาคัญของส้มจุก 2 พื้นที่ คือ 1) พื้นที่จังหวัดสงขลา และ 2) พื้นที่จังหวัดนครศรีธรรมราช พบว่า การ

เกิดโรคแคงเกอร์ เฉพาะบนต้นตอที่เป็นมะนาวหรือต้นส้มโอเท่านั้น แต่ไม่พบการเกิดโรคแคงเกอร์ที่ต้น

ส้มจุก มีเปอร์เซ็นต์การเกิดโรคบนส่วนของต้นตอคือ 2.14 เปอร์เซ็นต์ โรครากเน่าโคนเน่า พบว่า มี

ลักษณะของโรครากเน่าโคนเน่าในพื้นที่ปลูกส้มจุก มีลักษณะรากหรือโคนต้นที่บริเวณผิวดินเปลือกเน่า

เป็นสีน้าตาล เปลือกหลุดล่อน มีเปอร์เซ็นต์การเกิดโรคเฉลี่ย เท่ากับ 2.14 เปอร์เซ็นต์ การเกิดโรคกรี

นนิ่ง / โรคทริสเตซ่าของส้ม พบได้ทุกต้นของส้มจุก (จากการสังเกตด้วยตา) คิดเป็นเปอร์เซ็นต์การเกิด

โรค 100 เปอร์เซ็นต์ (ไม่สามารถยืนยันได้โดยPCR) ในส่วนของโรคใบแก้วเกิดจากขาดธาตุสังกะสี หรือ

อาจเกิดจากหลายสาเหตุรวมกัน เนื่องจากการขาดธาตุอาหารบางธาตุเป็นสาเหตุหนึ่งที่ท าให้เกิดอาการ

โรคต้นโทรมของส้มจุก แต่สามารถพบอาการเหลืองซีดระหว่างเส้นใบได้อย่างชัดเจน สาหรับโรคราดา

เกิดได้ทั้งบนใบ กิ่ง และผล พบเป็นคราบ หรือขุยสีดาของเชื้อราดาปกคลุมอยู่ เมื่อหาความสัมพันธ์ของ

ปัจจัยที่เป็นสภาพแวดล้อมได้แก่ ปริมาณน้าฝน อุณหภูมิ และความสัมพันธ์ความรุนแรงของโรค ราก

และโคนเน่า แคงเกอ์ ทริสเตซ่า/กรีนนิ่ง และราดาของส้มจุกในพื้นที่ปลูกอาเภอจะนะ จังหวัดสงขลา

เมื่อหาค่าสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์ (r) พบว่า ไม่มีความสัมพันธ์กัน ยกเว้นโรคราดาที่ปัจจัยความชื้น

สัมพัทธ์มีความสัมพันธ์กันไปในทิศทางตรงกันข้ามในระดับปานกลาง เท่ากับ -0.14

การเก็บตัวอย่างโรค แยกเชื้อและเก็บรวมรวมเชื้อสาเหตุโรคจากส้มจุกในพื้นที่ปลูกส้มจุกจาก

การส ารวจโรคส้มในแปลงปลูกส้มจุก อาเภอจะนะ จังหวัดสงขลา สามารถแยกเชื้อ Phytophthora

parasitica สาเหตุของโรคโรครากเน่าโคนเน่า มีลักษณะเส้นใยบางสีขาวบางๆ เส้นใยไม่มีผนังกั้น แยก

เชื้อ Xanthomonas axonopodis pv. citri จากตัวอย่างส้มจุกที่แสดงอาการโรคแคงเกอร์ที่พบเมื่อมี

การใช้ต้นที่เป็นมะนาวหรือต้นส้มโอจะพบโรคแคงเกอร์ที่ต้นตอ เชื้อสาเหตุโรคมีโคโลนีมีสีเหลืองอ่อน กลม

นูน ผิวเรียบเป็นมัน และขอบเรียบ เซลล์เป็นท่อนเดี่ยว ไม่สร้างสปอร์ การตรวจสอบโรคทริสเตซ่าของส้ม

จุก (Citrus Tristeza virus) พบว่า ส่วนใหญ่มีลักษณะอาการใบด่างเป็นจ้าเขียวคล้ายกับอาการโรค

กรีนนิ่ง เมื่อทาการตรวจสอบยืนยันการเข้าทาลายของเชื้อด้วยไพรเมอร์จาเพาะ พบว่า ผลการตรวจสอบ

ไพรเมอร์ไม่สามารถสังเคราะห์ชิ้นผลิตภัณฑ์ได้ แสดงว่าไม่มีการเกิดโรคทริสเตซ่าของส้มจุก และการ

ตรวจสอบเชื้อสาเหตุโรคกรีนนิ่ง (greening disease) พบอาการเหลือง (yellow shoot) พบที่บริเวณ

(ค)

ปลายยอด ใบมีลักษณะชี้ตั้ง ใบเรียวเล็กเหลือง จะพบมากในกิ่งที่เริ่มแสดงอาการกิ่งแห้งตาย หลังจากการ

ติดผล แสดงอาการผลเปลี่ยนสีหรือมีสีไม่สม่าเสมอผลมีขนาดเล็กกว่าปกติ อาการใบด่างเหลือง (mosaic

and yellow leaf) และเมื่อท าการตรวจสอบเชื้อ Candidatus Liberibacter asiaticus ด้วยเทคนิค

PCR เพิ่มปริมาณชิ้นส่วน 16S rDNA ไม่พบแถบดีเอ็นเอของเชื้อ Ca. L. asiaticus

ความสัมพันธ์การเกิดโรคที่สาคัญกับคุณภาพผลผลิตส้มไม่สามารถคานวณได้เนื่องขาดข้อมูล

ทั้งนี้เนื่องมาจากส้มจุดมีการติดผลน้อยมาก ไม่สามารถกระจายระดับความรุนแรงของโรคได้ จึงศึกษาได้

เฉพาะคุณภาพผลผลิตเพียงด้านเดียว ลักษณะผลส้มจุกมีเปลือกหนาผิวขรุขระ มีตุ่มน้ามันที่ผิวขนาด

ใหญ่และถี่ กลิ่นหอมเฉพาะตัว ผลมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 6.50-7.00 เซนติเมตร น้ าหนักผล 145-190

กรัม ผลที่แก่จะเปลี่ยนสีจากเขียวเป็นสีเขียวอมเหลืองถึงเหลืองอ่อน บริเวณขั้วผลมีปุ่มยื่นออกมาคล้าย

จุก ปลายผลราบหรือเว้าเล็กน้อย เปลือกผลอ่อน แกนผลกลวง มีกลีบผลประมาณ 11 กลีบ ผนังกลีบ

หนาและเหนียว ลักษณะภายในมีถุงน้าหวานค่อนข้างยาวและภายในมีน้ามาก เนื้อผลมีสีเหลืองอมส้ม

และใส ฉ่าน้า มีรสหวานอมเปรี้ยว โดยเฉพาะหากเก็บผลอ่อนถึงระยะผลสุกจะทาให้มีรสเปรียวมาก มี

เมล็ดน้อยประมาณ 1-5 เมล็ดต่อผล ปริมาณกรดที่ไทเทรตได้ (TA) และปริมาณของแข็งที่ละลายได้ (ค่า

ความหวาน: TSS) พบว่า มีค่าความเป็นกรดค่า TA เท่ากับ 0.60-0.82 เปอร์เซ็นต์ และค่าความหวาน

TSS เท่ากับ 10.0-12.0 Brix มีรสชาติอร่อยถึงอร่อยมากมาก

การแยกเชื้อจุลินทรีย์ปฏิปักษ์จากตัวอย่างในส่วนของดินบริเวณพื้นที่ปลูกส้มจุกอายุระหว่าง 1-

10 ปี ในท้องที่อาเภอจะนะ จังหวัดสงขลา สามารถแยกแบคทีเรียได้ทั้งหมด 205 ไอโซเลท จากการ

จาแนกกลุ่มแบคทีเรียอย่างหยาบตามลักษณะทางสัณฐานวิทยาหรือโคโลนีของแบคทีเรียที่เจริญบน

อาหาร Nutrient Agar ได้ 5 กลุ่ม มีลักษณะดังนี้ กลุ่มที่ 1 โคโลนีสีแดง กลม นูน มันวาว ขอบเรียบ

กลุ่มที่ 2 โคโลนีสีขาว กลมรี มันวาว ขอบเรียบ กลุ่มที่ 3 โคโลนีสีเหลืองน้าตาล รูปร่างไม่แน่นอน ผิว

ขรุขระเล็กน้อย ขอบหยัก กลุ่มที่ 4 โคโลนีสีขาว ด้าน รูปร่างไม่แน่นอน ขอบเรียบ และกลุ่มที่ 5 โคโลนี

สีขาว รูปร่างไม่แน่นอน ผิวหน้าลื่นๆ แผ่ขยายเต็มจานอาหาร เรียบมันวาว หลังทดสอบประสิทธิภาพใน

การเป็นเชื้อปฏิปักษ์ พบว่ามี 5 ไอโซเลตที่มีประสิทธิภาพ พบว่าแบคทีเรียปฏิปักษ์ 3 ไอโซเลทที่เป็นแก

รมบวก รูปรางแบบท่อน (rod) อีก 2 ไอโซเลทเป็นแกรมลบ

การทดสอบประสิทธิภาพของสารเคมี.ในการควบคุมเชื้อ Phytopthora parasitica ด้วยวิธี

poisoning medium จานวน 21 ชนิด จากร้านค้าเคมีภัณฑ์ในท้องถิ่น พบว่า สารเคมีที่มีประสิทธิภาพ

ในการยับยั้งการเจริญของเส้นใยได้ดีที่สุด คือ hexaconazole, thiram และ tridemorph ยับยั้งการ

เจริญเชื้อสาเหตุโรคเท่ากับ 94.22 94.22 และ 90.44 เปอร์เซ็นต์ ตามลาดับ และยังพบว่าสารเคมี

ทดสอบ metalaxylเป็นสารเคมีที่แนะน าให้ใช้ ไม่มีประสิทธิภาพในการยับยั้งการเจริญของเชื้อ

Phytophthora parasitica

ประสิทธิภาพของสารเคมีและเชื้อแบคทีเรียปฏิปักษ์ที่มีประสิทธิภาพในการยับยั้งการเจริญของ

เชื้อ Xanthomonas axonopodis pv. citri สาเหตุโรคแคงเกอร์ด้วยวิธี paper-disc diffusion โดยใช้

สารเคมีและเชื้อแบคทีเรียปฏิปักษ์ที่มีประสิทธิภาพ พบว่า สารเคมีและเชื้อแบคทีเรียปฏิปักษ์ที่มี

ประสิทธิภาพในการยังยั้งการเจริญของเชื้อ X. axonopodis pv. citri ได้ดีที่สุดคือ ampicilin ซึ่งมี

บริเวณยับยั้งการเจริญของเชื้อเท่ากับ 1.33 เซนติเมตร การทดสอบด้วยวิธี agar diffusion พบว่า

สารเคมีและเชื้อแบคทีเรียปฏิปักษ์ที่มีประสิทธิภาพในการยังยั้งการเจริญของเชื้อ X. axonopodis pv.

citri ได้ดีที่สุดคือ tetracycline ซึ่งมีบริเวณยับยั้งเท่ากับ 1.12 เซนติเมตร และการทดสอบด้วยวิธี

(ง)

poisoning medium พ บ ว่ า พ บ ว่ า ส า ร ป ติ ชี ว น ะ streptomycin, ampicillin, tetracycline

สารประกอบทองแดง copper hydroxide, copper oxychloride และเชื้อปฏิปักษ์ Bacillus

amyloliguefacien (KPS46), Paenibacillus pabuli (SW01/4), ประสิทธิภาพในการยังยั้งการเจริญ

ของเชื้อ X. axonopodis pv. citri ยับยั้งเท่ากับ 100 เปอร์เซ็นต์

ส าคัญ: ระดับความรุนแรงของโรค, การป้องกันก าจัด, ส้มจุก

1 คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลศรีวิชัย อ. ทุ่งสง จ. นครศรีธรรมราช 80110

2 คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลศรีวิชัย อ. ทุ่งใหญ่ จ.นครศรีธรรมราช 80240

(ค)

Factors Affecting Epidemic of Disease Severity and the Approach to Control of Yield Neck

Orange (Citrus reticulate lanco)

Chaisit Preecha1 Pornsil Seephueak2 and Orapin Rattanasupa 1

Abstract

Neck orange: Citrus reticulate Blanco) is indigenous cultivar in the lower southern

part of Thailand. It is the same group of mandarin. The typical character is the fruit with

crown and its aromatics. The original growing aria is in Chana district, Songkhla province.

The situation of neck orange production is growing aria decreasing, tree plants in orchards

decline. Studying disease occurrence and relationship between disease severity

and environment factors were done in 2 arias: Songkhla and Nakhon Si

Thammarat province. The result showed that canker disease appear symptom

on stock of neck orange on lime and pummelo with disease incidence 2.14 %,

but It did not appear on neck orange shoot. Foot and root rot appeared rot at

foot of tree plant near/at the soil surface, bark turned brown and loose from

lesion with disease incidence 2.14 %. The occurrence of greening and tristeza

appeared all of stand trees in orchard (eye observation). They were 100 %

incidence (it was not proved of ban when identified by PCR). While zine

deficiency symptom was complexions of causing nutrient unbalance and greening

and tristeza with decline symptom of plant, however the typical symptom,

interveinal chlorosis was easy observation at plant tree in orchard. For sooty

mold was found black mold on twinges, leaves and fruits. When calculated

correlation coefficient to describe relationship between environment factors including

rainfall, temperature and relative humidity and neck orange disease incidence of foot

and root rot, canker, tristeza/greening and sooty mold, the result showed that most

factors and disease incidence did not relate, only sooty mold and relative humidity has

significantly correlation coefficient of r= 0.14.

The disease symptom sample, isolation and collection of pathogens from growing

aria at Chana district, Songkhla province were done. Phytophthora parasitica was isolated

from foot rot. The mycelium was thin white gray, non-septate hypha. The pathogenic

Xanthomonas axonopodis pv. citri was isolate from symptom sample of neck orange

grafting on lime and pummelo stock. The colony was circular, convex, mucoid, shiny and

pale-yellow colored., cell was single rod shape and non-spore forming. The sample of

tristeza symptom chlorotic leaf flecking was confirm by PCR did not showed the ban. The

sample sampling of greening which yellow shoot, Frenching leaf and decline also did not

confirm by PCR with specific primer for 16S rDNA of Candidatus Liberibacter asiaticus

(ง)

The relationship between disease severity and quality did not calculate. It lacked

of data since the only few plant trees set fruits, we did not random or fixed for variated

of disease severity/incidence. The one aspect on quality could be observed. Fruit on

neck orange was thick rough skin, with more large neck oil. Smell of neck oil is typical of

this citrus. Fruit size was 6.50-7.00 cm in diameter and weight of 145-190 g. the rife fruit

changed from green to yellow green/pale yellow. The crown like on pedicel was the

typical character of neck orange fruit. The fruit end (remains of style) was flat or less

convex. The fruit was soft peel, hallow central axis, 11 segments (locular) with thin

membrane. The pulp was yellow orange, juice. In segment, juice vesicle was elongate

full of juice. Juice was sweet sour, especially the immature fruit was very sour. There are

1-5 seeds per fruit. Titratable acidity measure of acid content in juice was 0.60-0.82 %.

The total soluble solid (TSS.) was 10-12 brix. The tasty was delicious to very delicious.

The isolation of antagonistic microorganism from soil sample collected from

orchard in Chana district, Songkhla province, two hundred five colonies were isolated.

There were rough categorized in to 5 groups by characteristic of colony cultured on

Nutrient Agar. The colony of the first group was circular, convex, mucoid, shiny, entire

margin and red colored., the second group was spindle convex, mucoid, shiny, entire

edge and red colored, the third group was irregular, undulate margin and yellow brown

colored, , the forth group was irregular, entire margin and matte white colored and the

fifth was spreading shinny white colony. Five isolates were showed antagonistic property.

Tree of them were gram positive rod shape and two of them were gram negative rod

shape

The twenty-one fungicides collected from local agricultural store were screened

for high control efficacy against Phytophthora parasitica by poisoning medium technique.

Hexaconazole, thairam and tridemorph were the highest efficacy to inhibit mycelial

growth of 94.22, 94.22 and 90.44 % respectively. While metalaxyl, the highly

recommendation to control this pathogen was not efficacy with 0% to inhibit mycelial

growth.

The screening antibiotics, fungicides and antagonists to control Xanthomonas

axonopodis pv. citri were done. The paper disk diffusion technique showed that

ampicillin was the highest control efficacy of 1.33 cm diameter of inhibition clear zone.

In agar diffusion test, tetracycline was the best efficiency with inhibition clear zone of

1.12 cm. While in poisoning medium test, showed that antibiotic streptomycin, ampicillin

and tetracycline; copper compound copper hydroxide and copper oxychloride, and

antagonistic Bacillus amyloliguefacien KPS46 and Paenibacillus pabuli ( SW01/4 ) were

high efficacy completely control of 100 % inhibition.

Keyword: disease serverity, control, neck orange

1 Faculty of Agriculture, Rajamangala University of Technology Srivijaya, Thung Song, Nakhon Si Thammarat

2 Faculty of Agriculture, Rajamangala University of Technology Srivijaya, Thung Yai, Nakhon Si Thammarat

• -